Η καταστροφή του Φωτεινού (Ζελίστα) το 1915…

«Πάνε περίπου 100 χρόνια από την αποφράδα εκείνη χρονιά που καταστράφηκε το χωριό Φωτεινό του Δήμου Ζίτσας (παλιό όνομα Ζελίστα). Εκτός από την καταστροφή στα κτίσματα η μεγαλύτερη ζημιά που έγινε είναι ότι το χωριό χωρίστηκε σε δύο οικισμούς. Αυτό είχε ως συνέπεια την αντιπαλότητα μεταξύ τους.

Ευτυχώς τα νέα παιδιά ανεπηρέαστα από...

τα “σκουριασμένα μυαλά” των μεγαλυτέρων κάνουν μεγάλες προσπάθειες να αντιμετωπίσουν ενωμένοι τα προβλήματα του χωριού, γνωρίζοντας ότι όσο μεγαλώνει ο Δήμος τόσο μικραίνει, όχι μόνο το χωριό αλλά όλα τα μικρά χωριά. Είμαι σίγουρος ότι η προσπάθεια τους θα… φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.»

[σχόλιο του Ευάγγελου Καρέλη (karelis)]

(Στο τέλος μπορείτε να δείτε μερικές φωτογραφίες από εκδηλώσεις του Φωτεινού)

 Το ρεπορτάζ που είχε γράψει ο λογοτέχνης Χρήστος Χριστοβασίλη για την καταστροφή της Ζελίστας.

1915: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΖΕΛΙΣΤΑΣ  (Το σημερινό Φωτεινό του Δήμου Ζίτσας)

Με ανάμικτα αισθήματα αλλά με μεγάλη συγκίνηση παρουσιάζουμε ένα ντοκουμέντο, το ρεπορτάζ με τον τίτλο “Η καταστροφή της Ζελίστας” από τον μεγάλο ηπειρώτη λογοτέχνη και κοντοχωριανό μας Χρήστο Χρηστοβασίλη στην εφημερίδα “ΗΠΕΙΡΟΣ” στις 30-1-1915 σχετικά μετην καταστροφή του χωριού μας.

Λίγα λόγια για τον μεγάλο αυτό λογοτέχνη.

Στους σκοτεινούς χρόνους της δουλείας, μια ηρωική φάρα από το Ζουλάτι, χωριό της περιοχής Κουρβελέσι, της βόρειας Ηπείρου αναγκαζόταν να φύγη νοτιότερα στη Τσαμουριά (Θεσπρωτίας). Ενας της κλάδος υπέκυψε στην εξισλάμιση και χάθηκε ,ο άλλος σκαρφάλωσε στους βράχους του Σουλιού και ριζοβόλισε εκεί η φάρα του Ζουλιάτη, οι Ζουλιαταίοι. Αργότερα κάμποσα παλικάρια κατέβηκαν στα πλούσια χειμαδιά του καλαμά τα οποία κόντευαν να αφανισθούν απο τις ληστρικές επιδρομές των τουρκαλβανών. Περνώντας απο εκεί το 1770-1779 ο Αγιος Κοσμάς τους συμβούλεψε να καλέσουν στη περιοχή γερά ντουφέκια από το Σούλι.Έτσι κατέβηκε στον καλαμά ο Φώτης Ζουλιάτης με τα παληκάρια του. Ο τόπος ξανάσανε και οι “φυλαχτάδες” δεν ξαναγύρησαν στο Σούλι.Ο ι πρόχειρες εγκαταστάσεις τους έγιναν συνοικισμοί και ύστερα χωριά γύρω απο τον καλαμά με τα χαρακτηριστικά ονόματα Σουλόπουλο ή ( Σουλι- Χρηστοβασίλη) και Σούλι ή (Σούλι- Ντίνου).

Ένας απο τη φάρα του Ζουλιάτη ο Χρήστος Βασιλείου ή (Χρήστος-Βασίλης) όριζε το Σουλόπουλο και τη περιοχή του στις αρχές του προπερασμένου αιώνα. Ο γυιός του ο Αναστάσιος Βασιλείου ο <<Κυρ-Αναστάσης ο άρχοντας >> όπως λεγόταν απέκτησε τον Χρήστο.

Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης που πήρε το όνομα του παππού του γεννήθηκε γύρω στα 1855-1860. Η τύχη τό φερε ο μοναχογιός του Κυρ-Αναστάση του <<άρχοντα>> να .... παραστρατήση. Τον έχασαν τα τσιφλίκια του καλαμά,τα τσελιγκάτα αλλά τον κέρδισαν τα νεοελληνικά γράμματα.Εφηβος μαθήτευσε λίγους μήνες στη Ζίτσα,έπειτα στην <<Ευαγγελική Σχολή>> της Σμύρνης και μετά το 1875 στο Σουλτανικό Λύκειο της Πόλης, Γυρίζει στη Ηπειρο το 1878 και μαζί με άλλους σηκώνουν τη σημαία της επανάστασης στο Λυκούρσι απέναντι από την Κέρκυρα. Στις 25-4-1882 παντρεύεται μια αρχοντοπούλα Ζιτσιώτισσα. Το 1885 έρχεται στην Αθήνα και πιάνει δουλιά στην  <<Εφημερίδα>> του Κορομηλά και απο το 1889 στη <<Ακρόπολι>> του Γαβριηλίδη σαν συντάκτης. Το 1899 χάρις στις εθνικές αποστολές κατα τα δημοσιογραφικά ταξίδια στη Μακεδονία γίνεται διευθυντής της ελληνικής εταιρείας <<Ελληνισμός>>. Το 1909 πηγαίνει ξανά στη Σμύρνη και το 1913 ξαναγυρίζει στην Αθήνα όπου το Μάρτιο με το πέσιμο των Ιωαννίνων εγκαταστάθηκε στα Γιάννενα. Λαμβάνει μέρος στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα του 1914 και πολιτεύεται με την αντιβεζελική παράταξη. Το 1917 εκτοπίστηκε 9 μήνες στη Νάξο και το 1923 βγάζει στα Γιάννενα την εφημερίδα <<Ελευθερία>>. Βγήκε βουλευτής το 1926 και το 1935. Πέθανε στην Αθήνα στις 21 Φεβρουαρίου 1937.

Γράφει στο ρεπορτάζ για τη καταστροφή της Ζελίστας το οποίο το παρουσιάζουμε αυτούσιο.

Η Ζελίστα ήτο ένα χωριό της επαρχίας Κουρέντων, παραπλεύρως κείμενον της Κρετσούνιστας και οκτώ ώρας δυτικώς των Ιωαννίνων πλησίον της αριστεράς όχθης του μεγάλου ποταμού Καλαμά (Θυάμιδος), είχε εξήντα δύο σπίτια, εξ ών τα πενήντα  δυόροφα, αξίας  από πέντε μέχρι δέκα χιλιάδων δραχμών και τριακοσίους σαράντα οκτώ κατοίκους. Ητο άλλοτε ιμάκι και εξηγοράσθη παρά των φιλοτίμων κατοίκων της, οίτινες από τεσσαροκονταετίας προς τούτον και μόνο τον σκοπόν ήρχισαν να ξενιτεύοντε εις Πάτρας, κατ αρχάς και έπειτα εις Αθήνας και κατόρθωσαν δια της τιμιότητος, της εργατικότητας και της οικονομίας των επαγγελόμενοι τον αρτοποιόν, όχι μόνον να προαγάγουν την αρτοποιίαν εν Αθήναις, μετά των άλλων συμπατριωτών Κουρεντινών, αλλά και το χωρίον να εξαγοράσουν απο τους όνυχας της Τουρκικής Κυβερνήσεως, όπως ακριβώς και οι γείτονές των Κρετσουνισιώτες αλλά και εις μικρά μέγαρα να μεταβάλουν τα πρώην χαμόγεια σπίτια των και περιουσίας ικανάς να σχηματίσουν, ούτως ώστε η Ζελίστα, δια την καθ όλου ευμάρειαν των κατοίκων της εθεωρείτο ένα απο τα ευτυχέστερα χωρία των Κουρέντων.

Η Ζελίστα  έκειτο ακριβώς εις τας δυτικάς υπωρείας του πολλά ονόματα φέροντος όρους<<Κρετσούνιστας>>,<<Σιούτιστας>> κ.τ.λ ούτινος η κορυφή φαίνεται απο το φρούριον των Ιωαννίνων κυανή την άνοιξιν, το καλοκαίρι και το φθινόπωρον και χιονισμένη τον χειμώνα, εκτίσθη δε εκεί ακριβώς υπο την σκέπην του όρους όπως και τα γειτονικά χωρία Κρετσούνιστα αφ ενός και Κοσόλιανη αφ ετέρου, εις τους χαλεπούς χρόνους της σερβοκρατίας, εις ήν ωφείλουν και τα σερβίζοντα ονόματά των, προς τον σκοπόν του να διασώζονται οι κάτοικοι τα της φυγής των ανερχόμενοι το αποτομώτατον όρος αλλ ακριβώς το όρος αυτό, όπερ εθεωρείτο άλλοτε ως προστάτης θεός υπήρξεν ο εξολοθρευτής του.

Η καταστροφή  -  Η βοήθεια των περιχώρων  -  Αι ζημίαι.

   Τήν  4ην μ.μ. της πέμπτης της 15ης τρέχοντος μηνός ηκούσθη μία τρομερή βοή να έρχεται από την κορυφήν του όρους, βοή αφθάστου εντάσεως, και μετ ολίγον το έδαφος της Ζελίστας ήρχισε να κλονίζεται.Ο κόσμος, έντρομος εκ της βοής ταύτης, έστρεψε τα όμματά του προς την κορυφήν του βουνού, απέχουσαν κατά γραμμήν υποτείνουσαν πλέον των τριών χιλιάδων μέτρων,αλλ ένεκα της μεγάλης και πυκνής βροχής η κορυφή αύτη εφαίνετο ποσώς. Τί συνέβαινεν; Ουδείς εγνώριζε.

Το σάλευμα του εδάφους, απαίσθητον εις το ύπαιθρον, αισθητόν ελαφρώς υπό τας οικίας, δεν έκαμε μεγάλην αίσθησιν εις τους κατοίκους, κατ αρχάς, αλλά το διαρκές αυτού ακολούθως ήρχιζε να τους εμβάλλη εις υποψίας νομίζοντας ότι πρόκειται περί σεισμού. Ούτω λοιπόν εξηκολούθησεν η κατάστασις μέχρι της παρελθούσης Τρίτης 20 τρέχοντος, με ελαφράς διαπάλσεις του εδάφους, με ελαφρά ρήγματα των σπιτιών, δοθέντος ούτω του απαιτούμενου καιρού εις τους υποψιασθέντες κατοίκους περί επικείμενης μεγάλης καταστροφής του χωρίου των, να καταφύγουν εις τα παρακείμενα χωρία.

Δέκα οικογένειαι εις την Κοσόλιανην, δέκα πέντε εις την Κρετσούνισταν, τριάντα εις την Γρανίτσαν και οι υπόλοιπαι εις τας εκτός του δοκιμαζομένου χωρίου παρεκλήσια και το ολίγον μακρυνώτερα χωριά Ριζόν και Τσερκοβίσταν, δια της αξιοπαίνου συνδρομής πολλών περιχώρων, άτινα έσπευσαν προς σωτηρίαν των κινδυνευομένων, ούτω η της επαρχίας Φυλιατών Λίστα απέστειλεν είκοσι μουλάρια, έτερα είκοσιν η Κοσόλιανη, δέκα η Κρετσούνιστα,δέκα η Γρανίτσα, δέκα το Ριζόν και τέσσαρα το Κούτσι, και όταν την 20^ην Ιανουαρίου, ήμέραν ιστορικήν δια την πρώην ανθούσαν Ζελίσταν, επήλθεν η μεγάλη καταστροφή, οι άνθρωποι ήσαν μακράν του πεδίου του ολέθρου, και μόνον όσα δεν είχον προφθάσει να μετακομισθούν  εις έπιπλα, σκεύη και προμηθείας ετάφησαν υπο τα ερείπια. Ευτυχώς όπου η μεγάλη καταστροφή έγεινεν εν πλήρει ημέρα και οι κάτοικοι εκείνοι, οίτινες εξηκολούθουν να μεταφέρουν εις τα πέριξ χωρία, ήσαν εκτός της ζώνης ολέθρου, και ούτω ουδέν απολύτως θύμα αριθμείται, ούτε εις ανθρώπους,ούτε ζώα.

Την αποφράδα εκείνην ημέραν εκ των εξήντα δύο εν όλω οικιών της Ζελίστας, διεσώθησαν μόνον, ιστάμεναι επι των θεμελίων των, αλλά μετά πλείστων και μεγάλων ρηγμάτων, έτοιμαι να πέσουν εις το πρώτον φύσημα ισχυρού ανέμου αι επόμεναι:1) του Ιωάννη Κοντούλη, 2) του Παναγ. Κοντούλη, 3) του Ζώη Πάντου, 4) της Σαββας Καρέλη, 5) του Χρήστου Καρέλλη, 6) του Ιωάν. Μούρτου, 7) του Παναγ. Παππά, 8) του Χρήστου Τσιαντή, 9) του Παναγ. Λέκκα, 10) του Γεωργ. Μπουρεκά, 11) του Δημ. Κοντούλη, 12) του Νικ. Παπαδοπούλου, 13) του Γεωργ. Παπαδοπούλου, 14) του Γεωργ. Σκάρα, ως και η εκκλησία, όλαι δέ αι άλλαι οικίαι και τα παντοπωλεία μετεβλήθησαν εις σωρόν ερειπίων.

Αι εις οικοδομάς ζημίαι ανέρχονται εις διακοσίας πεντήκοντα χιλιάδας δραχμών και πενήντα χιλιάδας δραχμών αι εις έπιπλα, υποτα ερείπια,ήτοι περι τας τριακοσίας χιλιάδας δραχμάς το όλον.Εις τας ζημίας ταύτας δεν συγκαταλέγω τας εκ καταστροφών αμπέλων, κήπων και αγρών ζημίας, αίτινες προς το παρόν είνε δύσκολον να υπολογισθούν.

Πορεία επικίνδυνος

Ευρισκόμενος εν Ιωαννίνοις επληροφορήθην την 21^ην ακριβώς του μηνός την καταστροφήν της Ζελίστας, αλλ’ εθεώρησα το πράγμα υπερβολικόν, καθόσον δεν είδον και καμμίαν κίνησιν εκ μέρους των αρμοδίων αρχών, την 22αν όμως επληροφορήθην θετικώτερον παρα χωριανού μου, ελθόντος παρ’εμοί δι’ υπόθεσιν του αλλά και πάλιν δεν έδωσα την απαιτούμενη πίστιν, ουχ’ήττον όμως εθεώρησα καθήκον μου να σπεύσω εις τον τόπον της καταστροφής, διότι η Ζελίστα είνε ως η Κρετσούνιστα, Ράϊκον, η Τσερκοβίστα, η Κοσόλιανη, και το Ριζόν απο τα χωρία που απέχουν μιαν ώραν απο το χωριό μου και συνήθισα να τα θεωρώ ως στενήν μου ιδιαιτέραν πατρίδα, διότι γνωρίζω σχεδόν όλας τας οικογενείας κατ’ όνομα, έχω συγγενείς κτλ.

Αμέσως λοιπόν την επαύριον ανεχώρησα από τα Ιωάννινα. Περί την 1 μ.μ. έφθασα στην Ζίτσαν όπου συνήντησα τον εκ Ζελίστης ιατρόν κ.Δημ. Κοντούλην, όστις με διεβεβαίωσε περι της πλήρους καταστροφής του χωριού του, χωρίς να μοι δώση όμως και την πραγματικήν εικόνα του ολέθρου. Στις 2 ½ μ.μ. της αυτής ημέρας κατήλθον εις το χωρίον μου Σούλι δια της θεογέφυρας, διότι η  εις το Ραΐκίοτικο ξυλίνη γέφυρα επι του Καλαμά είχε παρασυρθή σύξυλη προ ενός μηνός απο τας πρώτας βροχάς, καθώς και η του χωρίου μου ποταμόλεμβος και το μόνον μέσον συγκοινωνίας μεταξύ των ένθεν και ένθεν του Καλαμά χωρίων και πόλεων είνε η θεογέφυρα, φυσική των βράχων γέφυρα, εις ο οφείλει και την θείαν προσωνυμίαν της δια την οποίαν καταναλίσκουν τετράωρον επι πλέον απόστασιν οι μεταβαίνοντες εκ των εντεύθεν του Καλαμά χωρίων εις Ιωάννινα και εξ Ιωαννίνων εις τα εντεύθεν του Καλαμά χωρία.

Ούτω λοιπόν διήνυσα δέκα ώρας δια να έλθω απο τα Ιωάννινα εις  το Σούλι, αντί να διανύσω εξ. Διήλθον την νύχτα εις το Σούλι μου και την πρωίαν της χθές ήλθον εις Κρετσούνισταν ενταύθα όπου μετα δυσκολίας κατώρθωσα να καταρτίσω συνοδείαν δια την ολιγώτερον της μιάς ώρας απέχουσαν πρώην Ζελισταν, διότι είχε σχηματισθή η ιδέα ότι το έδαφος της Ζελίστας χορεύει ακόμα και ήτο αδύνατον να πατήση άνθρωπος τα κατεστραμμένα μέρη, χωρίς να καταποθή κάπου απο τα υποχθόνια κοιλώματα, και ωρισμένως δεν θα ηδυνάμην να καταρτίσω την συνοδείαν, εάν δεν είχον παραλάβει μαζύ μου την ανηψιάν μου Ρίνα Γ. Αναγνωστοπούλου η παρουσία της οποίας, ως γυναικός θα εφιλοτίμει τους άνδρας.

Η συνοδεία απετελέσθη εκ δέκα προσώπων. Οδηγοί της συνοδείας εξελέγησαν οι  Μιλτιάδης Σιόμπολας, Ιωάννης Κουνάβης και Αναστ. Αυγέρης ως δυνάμενοι ως εκ της πείρας των της τοπικής να μας οδηγήσουν σώους εις Ζελίσταν, αλλά καθ’ οδόν βλέποντας τα μεγάλα χάσματα άτινα επροξένησαν αι καθιζήσεις εφοβήθηκαν και μας οδήγησαν εις την ράχιν του Παλαιοκάστρου όπου φθάσαντες μας είπαν: -- Απ’ εδώ ειδέτε την Ζελίστα.

Απο τας διαμαρτυρίας δε ενόησα ότι εφοβήθησαν και δεν ενόουν να προχωρήσουν αλλά και εγώ δεν ενόουν χάριν της δειλίας των οδηγών να παραιτηθώ του σκοπού μου του να υπάγω αντί πάσης θυσίας εις Ζελίσταν παραλαβών δε μετ’ εμού την ανηψιάν μου διευθύνθην προς την Ζελίσταν αδιαφορών αν θα με ηκολούθει κανείς άλλος. Οταν εξεκίνησα δια τον τόπον της καταστροφής ήκουσα απο τα πέριξ υψώματα φωνάς πολλών περιέργων εκ των περιχώρων οίτινες με προέτρεπον να μη προχωρήσω διότι ο τόπος εσάλευεν, αλλ’εγώ επροχώρησα μη δίδων ακρόασιν εις τους φιλοζώους. Ούτω έφθασα εις τα σύνορα της καταστροφής και εστάθην να θαυμάσω το μέγεθος του μεγάλου ολέθρου. Βλέποντες μοι οι εις τους πέριξ λόφους καθήμενοι και θεώμενοι μακρόθεν την καταστροφήν καθώς και οι πρώτοι συνοδοί μου ήλθον και αυτοί και όλοι ομού εμού προπορευομένου εισήλθομεν εις τον κύκλον της θεομηνίας βαίνοντες προς την τοποθεσίαν που έκειτο προ ολίγων ημερών η Ζελίστα.

                

Η θέα της καταστροφής          

Στομόνει η πέννα μου και πτοείται η φαντασία μου προ του καταπληκτικού θεάματος της καταστροφής! Εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων, αποτελούμενοι απο ραχούλες, απο ρεματαριές,απο μεμονωμένους βράχους, απο θάμνους, δένδρα, απο καλιεργημένους αγρούς και απο αμπέλια, είχον μεταβληθή εις απέραντους αγρίους την όψιν αγρούς, ως εάν τους είχον γεωργήσει γίγαντες και τιτάνες.

Προχωρούμεν αναμέσον της καταστροφής περίφοβοι και εκστατικοί. Ενομίζαμεν ότι λεγεώνες δαιμόνων και τεράτων διήλθον προ ημών, σπείροντες την καταστροφήν και τον όλεθρον. Πού και πού διακρίνομεν δένδρα με τους κλάδους των και τους κορμούς των εμπηγμένους και τας ρίζας των προς τον ανήφορον. Κάπου εκεί υπήρχε μια ωραία και κρυόνερη πηγή, κυκλουμένη απο τέσσαρα πέντε υψηλά και πολυκλώναρα πλατάνια. Πηγή και πλατάνια εξετοπίσθηκαν εκείθεν και εσύρθησαν εις απόστασιν διακοσίων μέτρων τον κατήφορον. Εκεί η μεν άλλοτε κρυόνερη και κελαρίζουσα βρύσις μετεβλήθη εις μικροσκοπική λίμνην, οι δε παχύκορμοι πλάτανοι εστρώθησαν καταγής, ως νικημένοι γίγαντες.

Εξακολουθούμεν την πορείαν μας και φθάνουμεν εις μίαν άμπελον, διατηρούσαν μόνον τα ίχνη της αμπέλου, παρακάτω απο την άμπελον αυτήν υπήρχον  μερικά ωραία επίπεδα χωράφια, τα οποία ο υποχθόνιος χαλκιοχείμμαρος μετέτρεψεν εις ωοειδείς ραχούλες με άπειρα και βαθέα ρήγματα. Διαβαίνομεν έναν μεγάλον χείμαρρον πετρών και βράχων τιτανώδους φύσεως, μη υπάρχοντα προηγουμένως.

Το μόνον σημείον όπερ μας έδειχνε ότι ευρισκόμεθα εις τα πρόθυρα της καταστραμμένης Ζελίστας ήτο το εικόνισμα, είδος κτιστής στήλης, με σταυρόν εις την κορυφήν, επι του τμήματος γύρωθεν καταστραφέντος βράχου. Κάμψαντες το σέλλωμα του εικονίσματος ευρέθημεν προ της νεκράς Ζελίστας!

Βλέπομεν την εκκλησίαν σχισμένην εις πολλά τεμάχια, τον αυλόγυρον της κρημνισμένον, σπίτια μονώροφα και δυώροφα κρημνισμένα, τους δρόμους του χωριού γεμάτους ερείπια και πού και πού μερικά σπίτια καμμιά δεκαπενταριά, ιστάμενα μεν επι των θεμελιών των, αλλά έτοιμα να κρεμνισθούν.

Είμαστε κ’εμείς πρόσφυγες.....

    Πέντε εξ Ζελιστινοί, με κίνδυνον της ζωής των, ευρίσκοντο εκεί ως φρουροί των εγκαταλελειμμένων περουσιών, και άλλαι τόσαι γυναίκες, ιδίως μεσίληκες και γραίαι εξεφύτρωναν μέσα από τα ερείπια, σαν φαντάσματα, φορτωμένες διάφορα είδη οικιακής χρήσεως, με την θλίψιν ζωγραφισμένην εις τα προσωπά των. Ενας από τους φρουρούντας αυτούς Ζελιστινούς ο Κώστας Γεωργούλας μας υπεδέχθη δακρυσμένος, λέγων μας;

---Ήλθαταν να ιδήτε την ωραία μας Ζελίστα; Πέθανε, δεν υπάρχει πλέον! Είμαστε πρόσφυγες κι’ημείς, σαν εκείνους από την Μικράν Ασία!

Και λέγοντας αυτά άρχισε να κλαίη.

Η διήγησι του παπά

Μετ’ ολίγον εξεφύτρωσε από κάτι ερείπια και ο εφημέριος της Ζελίστας, ένας παπάς επιβλητικού παρουσιαστικού, με άσπρα πυκνά γένεια, που τον εξιδανίκευε η μεγάλη συμφορά.

Όλοι θέλουν να μας αφηγηθούν πως ήρχισε το δράμα της καταστροφής. Ομιλούν όλοι μαζύ, ο ένας τα δικά του κι’άλλος τα δικά του. Δεν ημπορούμε να διακόψω με κανένα και τους ακούμε όλους. Ο παπάς ξεχωρίζει μας λέγει τα εξής τραγικά:

---Άμα ένοιωσα, παιδιά μου,να ξεκοιλιάζεται η γη, τρέχω στην εκκλησία..... είταν ακόμα μέρα. Βλέπω τα καντήλια να παν πέρα δώθεν. Είταν σεισμός; Δεν είταν σεισμός. Ξέραμαν από σεισμούς. Είταν κάτι σαν σεισμός αλλοιώτικος. Βλέποντας τα καντήλια να παν πέρα δώθε κι’ ακούοντας την εκκλησία να τρίζη και να βογγάη, πετάχτηκα έξω κι’άρχισα να βαρώ την καμπάνα. Μαζεύτηκε το χωριό..... Αδέλφια να φύγωμε, θ’ανοίξη η γή να μας καταπιή, κι’έτσι ο κόσμος κατάλαβε τον κίνδυνο πετάχτηκε από τα σπίτια και σώθηκαν οι ζωές....

---Καλά, παπά μου, δεν έπρεπε να ειδοποιήσετε την διοίκηση στα Γιάννινα, να σπεύση να σας βοηθήση;

---Εμείς κοιτάξαμε να σώσωμε την ζωή μας και το βιό μας. Ποιός είχε νού να ειδοποιήσωμε την διοίκηση στα Γιάννινα, μιά μέρα μακρυά. Κάποιος, δεν ξέρω ποιός, έδωκε είδηση στην Ζίτσα, στον ενωματάρχη και μας έστειλε ένα χωροφύλακα και μας είπε να πάμε στην Ζίτσα όλοι να μας μεράση στα περίχωρα της Ζίτσας, έξη ώρες μακρυά από δώ, πράγμα αδύνατο, διότι εμείς μεραστήκαμαν αμέσως στα πλησιόχωρά μας, Κοσόλιανη, Κρετσούνιστα, Γρανίτσα, Ριζό και Τσερκοβίστα, και πριν να μας έρθη ο Χωροφύλακας.....

Νέα βοή

Ενώ ο παπάς ωμιλούσε, ακούομεν από πέρα μια μεγάλη βοή. Εμείναμεν όλοι απολιθωμένοι. Ένας φοβερός χείμαρος από τιτανολίθους μικρούς και μεγάλους κατήρχετο εις την άκραν του χωρίου και έπαιρνε τον κατήφορον με κρότον εκατομμυρίων στοιχειών. Η φορά δυνατή του λιθορεύματος  αυτού έσειεν όλο το έδαφος, όπου ευρισκόμεθα, και πολλοί λίθοι εξέφευγον εκ των θέσεων των και εξεκίνουν τον κατήφορον, και ένα από τα σπίτια, που εστέκονταν ορθά, εκριμνίσθη με τρομερόν πάταγον. Εμείναμεν προς στιγμήν ως απολιθωμένοι. Ευτυχώς ο χαλικοχείμαρος ήρχισε να ολιγοστεύη, το έδαφος μας να ησυχάζη, και επανελάβομεν το θάρρος μας. 

Πως έγινεν η καταστροφή 

Από την θέσιν εκείνην έβλεπον όλην την εικόνα της καταστροφής, πως άρχισε και πως τελείωσε. Η καταστροφή, κατά την γνώμη μου, άρχισε δια της καθιζήσεως της δυτικής προσόψεως του όρους της Κρετσουνίστης, η οποία καθίζησις φαίνεται και δια γυμνού οφθαλμού από την Ζελίσταν εις την κορυφήν του βουνού, διότι η πρόσοψις αύτη κατήλθε δεκάδας μέτρων εκ της κορυφής αυτής, ο δε μέγιστος ούτος όγκος της δυτικής προσόψεως, καίτοι δεν εξετοπίσθη ή ελάχιστον, ώθησε προς τα κάτω τα χαλικώδη στρώματα των υπωρειών του όρους, άτινα, σχηματίσαντα υποχθονίους χειμάρους, αναποδογύρισε κυρίως τα προς ανατολάς εδάφη της Ζελίστας, και εκλόνισεν ολιγότερον πάντων την τοποθεσίαν, εν ή έκειτο το εν λόγω καταστραφέν χωρίον. Αύτη είναι η γνώμη μου, άνευ αξιώσεως γαιολογικών γνώσεων. Φαίνεται όμως ότι ο κλονισμός ήτο τόσον μέγας ολοκλήρου του όρους, ώστε πολλά μέρη εις ώρας απόστασιν απ’αυτού υπέστησαν καθιζήσεις, εξ ών σημειώνω τα εξής, άτινα είδον μα τα μάτια μου:

Μίαν παρά την Μονήν των Πατέρων, πέραν του ποταμού Καλαμά. Ετέραν μεταξύ Ράικου και Λιθίνου,εντεύθεν του ποταμού.

Και ετέραν εις το Σούλι το ιδικόν μου, όπου ολόκληρον τμήμα του δάσους μου, λεγόμενον “Ντέρλες” εξερύχθη τον κατήφορον εις πολλών μέτρων απόστασιν προς τον ποταμόν.

Ποία μέτρα πρέπει να ληφθούν    

Τώρα ας επιστρέψωμεν εις τους παθόντας Ζελιστινούς.

1^ον) Η Γενική Διοίκησις της Ηπείρου δέον ν’αποστείλη επαρκή αριθμόν σκηνών δια να κατασκηνώσουν οι υπό ξένας στέγας ευρισκόμενοι παθόντες Ζελιστινοί, διότι και αυτοί στενοχωρούνται υπό ξένας στέγας, και οι ξενίζοντες αυτούς.

2^ον) Ηδία Αρχή δέον να στείλη βοηθήματα τινα εις άλευρα και χρήματα, διότι ούτε το τέταρτον των ζωοτροφών των ηδυνήθησαν να σώσουν οι άνθρωποι, ταφεισών υπό τα ερείπια.

3^ον) Να στείλη η Κυβέρνησις επίτηδες τον δοκιμώτερον των γεωλόγων της, να εξετάση το έδαφος, όπου έκειτο το καταστραφέν χωρίον, και να γνωμοδοτήση, εάν είναι δυνατόν να ανιδρυθή η Νέα Ζελιστα εις το ίδιον μέρος.

4^ον) Να χορηγηθή παρά της κυβερνήσεως χρηματικόν βοήθημα εις πάντας τους παθόντας προς ανίδρυσιν του χωρίου του. Αλλά δι’όλα αυτά απαιτείται ταχύτης και να λησμονηθούν αι ελληνικαί καλένδαι, διότι ούτω οι δοκιμασθέντες Ζελιστινοί θα καταλάβουν ότι ευρίσκονται υπό την σκέπην πατρικής Κυβερνήσεως.

ΑΠΟ ΠΡΟΧΘΕΣ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΟΝ Η ΠΟΛΥΠΑΘΗΣ ΖΕΛΙΣΤΑ

 Αν και κοντεύει να συμπληρωθή εικοσαμερία, αφ’ότου ήρξατο το δράμα της Ζελίστας καθ’ό εξήντα δύο οικογένειαι μετά 340 ψυχών ευρέθησαν εν υπαίθρω και είδον τας οικίας των τέλεον καταστραφείσας από την τρομεράν θεομηνίαν και τα τρία τέταρτα των σκευών, των επίπλων των και των τροφίμων των χαθέντα εις τα έγκατα της γής, άν και εγκαίρως ειδοποιήθηκαν τα αρμόδια Υπουργεία Εσωτερικών, Οικονομικών και Δημοσίου Οικονομίας περί της αναγκαιοτάτης αντιλήψεως της Κυβερνήσεως εις σκηνάς, άλευρα και χρηματικήν βοήθειαν, εν τούτης ουδεμία φωνή, και ουδεμία ακρόασις μέχρι σήμερον δια τους ατυχείς τούτους νέους υπηκόους της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου, ως εάν μή ήσαν Έλληνες,να μην ήσαν κάτοικοι   της ελευθέρας Ελλάδος!

Ένεκα τούτου ο Χρηστοβασίλης, όστις άμα επληροφορήθη την τραγικήν εξαφάνισιν του ηπειρωτικού τούτου χωρίου, έσπευσε επί τόπου και περιέγραψε τα της καταστροφής , δικαίως αγανακτήσας απέστειλε προς την Αθηναικήν συνάδελφον “Ακρόπολιν” εν είδει ηπειρωτικής διαμαρτυρίας το κάτωθι τηλεγράφημα:

 Εφημερίδα   “Ακρόπολιν”                                           Αθήνας

Η κυβέρνησις καίτοι εγκαίρως ειδοποιήθη περί της γενομένης ολοσχερώς καταστροφή του χωρίου Ζελίστης και της ανάγκης αποστολής σκηνών, αλεύρων και βοηθητικού βοηθήματος εκ τριών χιλιάδων τουλάχιστον δραχμών,διότι οι κάτοικοι του χωρίου τούτου, συμποσούμενοι εις 62 οικογενείας, στερούνται των πάντων κωφεύει ουδεμίαν απάντησιν δίδουσα. Μήπως τυχών η Ηπειρος δεν αποτελεί μέρος του Ελληνικού Βασιλείου και δεν αισθάνηται την υποχρέωσιν να συνδράμη τους τόσον σκληρώς δοκιμασθεντες Ζελιστινούς;

                                                                  Χ. Χρηστοβασίλης

Μερικές φωτογραφίες από εκδηλώσεις του Φωτεινού 
(κάντε κλικ πάνω στις φωτογραφίες για zoom)